موضوعاتى که در قرآن طرح شده زیاد است و نمى‏توان به طور جزئى بر شمرد، ولى در یک نگاه اجمالى این مسائل به چشم می خورد:

??خدا، ذات، صفات و یگانگى او و آنچه باید خدا را از آنها منزه بدانیم و آنچه باید خدا را به آنها متصف بدانیم(صفات سلبیه و ثبوتیه)

??معاد، رستاخیز و حشر اموات، مراحل بین مرگ تا قیامت(برزخ)
??ملائکه، وسائط فیض و نیروهاى آگاه به خود و به آفریننده خود و مجرى اوامر الهى.
??پیامبران، یا انسانهایى که وحى الهى را در ضمیر خود دریافت کرده و به انسانهاى دیگر ابلاغ کرده‏اند.
??ترغیب و تحریض براى ایمان به خدا، به معاد، به ملائکه و پیامبران و کتب آسمانى.
??خلقت آسمانها، زمین، کوهها، دریاها، گیاهان، حیوانات، ابر، باد، باران،
صفحه : ???
تگرگ، شهابها و غیره.
??دعوت به پرستش خداى یگانه و اخلاص ورزیدن در پرستش، کسى و چیزى را در عبادت شریک خدا قرار ندادن، منع
شدید از پرستش غیر خدا، اعم از انسان یا فرشته یا خورشید یا ستاره یا بت.
??یادآورى نعمتهاى خدا در این جهان.
??نعمتهاى جاویدان آن جهان براى صالحان و نیکوکاران، عذابهاى سخت و احیانا جاویدان آن جهان براى بدکاران.
???احتجاجات و استدلالات در مورد خدا، قیامت، پیامبران و غیره، و پاره‏اى خبرهاى غیبى ضمن این احتجاجات.
???تاریخ و قصص به عنوان آزمایشگاهى انسانى و لابراتوارى که صدق دعوت پیامبران را روشن مى‏کند، و عواقب نیک
مردمى که بر سنن انبیاء رفته‏اند و عاقبت بد تکذیب کنندگان آنها.
???تقوا، پارسایى و تزکیه نفس.
???توجه به نفس اماره و خطر وساوس و تسویلات نفسانى و شیطانى.
???اخلاق خوب فردى از قبیل شجاعت، استقامت، صبر، عدالت، احسان، محبت، ذکر خدا، محبت‏خدا، شکر خدا، ترس از
خدا، توکل به خدا، رضا به رضاى خدا و تسلیم در مقابل فرمان خدا، تعقل و تفکر، علم و آگاهى، نورانیت قلب به واسطه تقوا، صدق، امانت.
???اخلاق اجتماعى از قبیل اتحاد، تواصى(توصیه متقابل)بر حق، تواصى بر صبر، تعاون بربر و تقوا، ترک بغضاء، امر به
معروف و نهى از منکر، جهاد به مال و نفس در راه خدا.
???احکام از قبیل نماز، روزه، زکات، خمس، حج، جهاد، نذر، یمین، بیع، رهن، اجاره، هبه، نکاح، حقوق زوجین، حقوق
والدین و فرزندان، طلاق، لعان، ظهار، وصیت، ارث، قصاص، حدود، دین، قضا، شهادت، حلف(قسم، ثروت، مالکیت، حکومت، شورا، حق فقرا، حق اجتماع و غیره.
???حوادث و وقایع دوران بیست و سه ساله بعثت رسول اکرم.
???خصائص و احوال رسول اکرم، صفات حمیده آن حضرت، عتابها نسبت به آن حضرت.
صفحه : ???
???توصیف کلى از سه گروه در همه اعصار: مؤمنین، کافرین، منافقین.
???اوصاف مؤمنین و کافران و منافقان دوره بعثت.
???مخلوقات نامرئى دیگر غیر از فرشتگان، جن و شیطان.
???تسبیح و تحمید موجودات جهان و نوع آگاهى در درون همه موجودات نسبت به خالق و آفریننده‏شان.
???توصیف خود قرآن(در حدود پنجاه وصف).
???جهان و سنن جهان، ناپایدارى زندگانى دنیا و عدم صلاحیت آن براى اینکه ایده‏آل و کمال مطلوب انسان قرار بگیرد، و اینکه خدا و آخرت و بالاخره جهان جاویدان شایسته این است که مطلوب نهایى انسان قرار گیرد.
???معجزات و خوارق عادات انبیاء.
???تایید کتب آسمانى پیشین خصوصا تورات و انجیل و تصحیح اغلاط و تحریفهاى این دو کتاب.
گستردگى معانى

اینها که گفته شد اجمالى بود از آنچه در قرآن آمده است و البته حتى نمى‏توان ادعا کرد که از لحاظ اجمالى نیز کافى است.
اگر تنها همین موضوعات متنوع را درباره انسان و خدا و جهان، و وظایف انسان در نظر بگیریم و آن را با هر کتاب بشرى درباره انسان بسنجیم، مى‏بینیم هیچ کتابى طرف قیاس با قرآن نیست، خصوصا با توجه به اینکه قرآن به وسیله فردى نازل شده که «امى‏» و درس ناخوانده بوده و با افکار هیچ دانشمندى آشنا نبوده است، و بالاخص اگر در نظر بگیریم که محیط ظهور چنین فردى از بدوى‏ترین و جاهلى‏ترین محیطهاى بشرى بوده است و مردم آن محیط عموما با تمدن و فرهنگ بیگانه بوده‏اند.
قرآن مطالب و معانى گسترده‏اى آورد و به طورى طرح کرد که بعدها منبع الهام شد، هم براى فلاسفه و هم براى علماى حقوق و فقه و اخلاق و تاریخ و غیرهم. محال و ممتنع است که یک فرد بشر هر اندازه نابغه باشد بتواند از پیش خود اینهمه معانى در سطحى که افکار اندیشمندان بزرگ جهان را جلب کند، بیاورد.این در صورتى است که آنچه را قرآن آورده است همسطح با آورده‏هاى علماى بشر
صفحه : ???
فرض کنیم، ولى عمده این است که قرآن در اغلب این مسائل افقهاى جدیدى گشوده است.
خدا در قرآن

در اینجا فقط به یک موضوع از موضوعات بالا اشاره مى‏کنیم و آن موضوع خدا و رابطه او با جهان و با انسان است.
ما اگر تنها کیفیت طرح همین یک مساله را در نظر بگیریم و آن را با اندیشه‏هاى بشرى مقایسه کنیم، فوق العادگى و معجزه بودن قرآن روشن مى‏شود.
قرآن، خدا را توصیف کرده است و در توصیف خود از طرفى او را تنزیه کرده است، یعنى صفاتى را که شایسته او نیست از او سلب کرده و او را منزه از آن صفات دانسته، و از طرف دیگر صفات کمال و اسماء حسنى را براى ذات حق اثبات کرده است.در حدود پانزده آیه در تنزیه خداوند آمده است و در حدود بیش از پنجاه آیه در توصیف خداوند به صفات علیا و اسماء حسنى آمده است.
قرآن در این توصیفات خود آنچنان دقیق است که ژرف اندیش‏ترین علماى الهى را به حیرت انداخته است، و این خود روشن‏ترین معجزه از یک فرد «امى‏» درس نخوانده است.
قرآن در ارائه راههاى خداشناسى از همه راههاى موجود استفاده کرده است:
راه مطالعه آیات آفاقى و انفسى، راه تزکیه و تصفیه نفس، راه تعمق و تفکر در هستى و وجود به طور کلى.زبده‏ترین فیلسوفان اسلامى محکم‏ترین برهانهاى خویش را به اقرار و اعتراف خود از قرآن مجید الهام گرفته‏اند.
قرآن رابطه خدا را با جهان و مخلوقات، بر توحید صرف قرار داده است، یعنى خداوند در فاعلیت و نفوذ مشیت و اراده‏اش رقیب و معارض ندارد، همه فاعلیتها و همه اراده‏ها و اختیارها به حکم خدا و قضا و قدر خداست.
پیوند انسان با خدا قرآن در پیوند انسان با خدا زیباترین بیانها را آورده است.خداى قرآن
صفحه : ???
بر خلاف خداى فلاسفه یک موجود خشک و بى‏روح و بیگانه با بشر نیست.خداى قرآن از رگ گردن انسان به انسان نزدیکتر است، با انسان در داد و ستد است، با او خشنودى متقابل دارد، او را به خود جذب مى‏کند و مایه آرامش دل اوست: «الا بذکر
الله تطمئن القلوب‏» (?) .بشر با او انس و الفت دارد، بلکه همه اشیاء او را مى‏خواهند و او را مى‏خوانند.تمام موجودات از عمق و
ژرفاى وجود خود با او سر و سر دارند، او را ثنا مى‏گویند و تسبیح مى‏کنند: «ان من شى‏ء الا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون تسبیحهم‏» (?) .
خداى فلاسفه که او را صرفا به نام محرک اول یا واجب الوجود مى‏شناسند و بس، موجودى است بیگانه با بشر و فقط او را آفریده است و به این جهان آورده است، اما خداى قرآن یک «مطلوب‏» است، مایه دلبستگى بشر است، بشر را مشتعل و آماده فداکارى مى‏کند، احیانا خواب شب و آرامش روز او را مى‏گیرد زیرا به صورت یک «ایده‏» فوق العاده مقدس در مى‏آید.
فلاسفه اسلامى در اثر آشنایى با قرآن و وارد کردن مفاهیم قرآنى، الهیات را به اوج عالى خود رساندند.
آیا ممکن است‏یک فرد «امى‏» درس ناخوانده، معلم نادیده، مکتب نارفته، از پیش خود تا این حد در الهیات پیش برود که هزارها سال از افکار فلاسفه‏اى مانند افلاطون و ارسطو پیشتر باشد؟!
قرآن، تورات، انجیل

قرآن، تورات و انجیل را تصدیق کرد ولى گفت در این کتابها تحریف صورت گرفته و دست‏خیانتکار بشر در آن وارد شده است.
قرآن اغلاط این دو کتاب را در الهیات، در قصص پیامبران و در پاره‏اى مقررات تصحیح کرد.یک نمونه‏اش همان بود که قبلا در مورد شجره ممنوعه و خطیئه آدم ذکر کردیم.
قرآن، خدا را از چیزهایى نظیر کشتى گرفتن، و پیامبران را از نسبتهاى ناروایى که در کتب پیشین آمده بود تنزیه کرد و این خود دلیل دیگرى است بر حقانیت این کتاب.
صفحه : ???
تواریخ و قصص

قرآن، تواریخ و قصصى آورد که مردم آن عصر چیزى از آنها نمى‏دانستند و خود پیامبر نیز از آنها بى‏خبر بودما کنت تعلمها
انت و لا قومک (?) و در همه مردم عرب یک نفر مدعى نشد که این داستانها را ما مى‏دانسته‏ایم.قرآن در این داستانها از تورات و انجیل پیروى نکرد و بلکه آنها را اصلاح کرد.تحقیقات مورخین عصر جدید درباره قوم سبا، قوم ثمود و غیرهم نظر قرآن را تایید کردند.
قرآن و خبر از آینده

قرآن هنگامى که ایران، روم را در سال ??? میلادى شکست داد و موجب خوشحالى قریش شد، با قاطعیت کامل گفت در کمتر از ده سال دیگر روم ایران را شکست‏خواهد داد.بر روى این قضیه میان بعضى مسلمین و بعضى از کفار شرط بندى شد
و بعد همان طور شد که قرآن خبر داده بود.قرآن همچنین با قاطعیتى کامل خبر داد که آن کس که پیامبر را «ابتر» و بى‏دنباله(مقطوع النسل)مى‏خواند خودش «ابتر» است، و آن شخص که در آن روز فرزندانى داشت تدریجا در طول دو سه نسل منقرض شدند.
همه اینها اعجاز این کتاب را مى‏رساند.قرآن معجزات علمى و معنوى دیگر هم دارد که به علوم فلسفى و طبیعى و تاریخى مربوط است.
مجموعه آثار جلد دوم صفحه ???